Τι είναι οι ελιές σώματος ή σπίλοι;
Οι σπίλοι ή ελιές σώματος είναι ένας πολύ κοινός δερματικός σχηματισμός που χαρακτηρίζεται από συναθροίσεις καλοήθων μελανινοκυττάρων στο δέρμα. Τα μελανινοκύτταρα είναι οι μονάδες παραγωγής της μελανίνης στο δέρμα μας που μας προστατεύει από την υπεριώδη ακτινοβολία και μας χαρίζει το χρώμα του δέρματός μας. Στην περίπτωση των ελιών αυτά τα κύτταρα ονομάζονται σπιλοκύτταρα.
Ποιες μορφές μπορεί να έχουν οι ελιές στο σώμα μας;
Ανάλογα με την εντόπιση και το βάθος της μελανίνης οι ελιές μας διαιρούνται σε συνδεσμικούς, μεικτούς και χοριακούς σπίλους. Οι συνδεσμικοί είναι εντελώς επίπεδοι ενώ οι χοριακοί είναι θολωτοί και προβάλλουν έξω από την επιφάνεια του δέρματος. Συνήθως οι επίπεδοι είναι οι κλινικά πιο ενδιαφέροντες ενώ οι χοριακοί, σε αντίθεση με αυτά που πιστεύει το ευρύ κοινό, σπανιότατα μας απασχολούν κλινικά και συνήθως ενοχλούν για αισθητικούς ή πρακτικούς (π.χ. τραυματισμοί) λόγους. Συχνά η μορφολογία των ελιών μας μπορεί να μπερδεύει το μη έμπειρο μάτι καθώς μπορεί να θυμίζει άλλους σχηματισμούς όπως σμηγματορροϊκή υπερκεράτωση, θήλωμα κ.τ.λ.
Τι είναι μελανωμα;
Το μελάνωμα είναι ένας κακοήθης καρκίνος του δέρματος που χαρακτηρίζεται από τον πολλαπλασιασμό νεοπλασματικών μελανινοκυττάρων. Σχετίζεται άμεσα με την υπεριώδη ακτινοβολία και τα ηλιακά εγκαύματα, ιδιαίτερα αυτά της παιδικής ηλικίας. Ωστόσο φαίνεται ότι παίζει ρόλο και η ύπαρξη μιας γενετικά προκαθορισμένης λανθασμένης αντίδρασης των σπιλοκυττάρων στην επίδραση της ακτινοβολίας. Δηλαδή είναι συνδυασμός γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.
Το μελανωμα είναι ένας δερματικός σχηματισμός που χαρακτηρίζεται από δυναμική και εξέλιξη από τα πρώτα του στάδια. Επίσης έχει χαρακτηριστικά κλινικά σημάδια τα οποία και εκδηλώνονται προοδευτικά. Με γυμνό μάτι συχνά μοιάζει με μια παράταιρη ελιά σε σχέση με τις υπόλοιπες στο σώμα σαν ¨ασχημόπαπο¨ ανάμεσα στους ¨κύκνους¨.
Η έγκαιρη διάγνωση και χειρουργική αφαίρεση του μελανώματος έχει τεράστια σημασία καθώς στα αρχικά στάδια ισοδυναμεί με πλήρη ίαση. Αντίθετα η όψιμη διάγνωσή του ειδικά σε περίπτωση που έχει δώσει μετάσταση κάνει την αντιμετώπισή του πολύ δύσκολη.
Υπάρχουν καλές και κακές ελιές στο σώμα μας;
Οι ελιές μας είναι πάντα καλές. Απλά υπάρχουν ελιές σώματος με καλή κλινική εικόνα και ελιές με ύποπτα χαρακτηριστικά, οι λεγόμενες άτυπες ή δυσπλαστικές. Το μελάνωμα δεν είναι μια αρχικά καλή ελιά που ¨χάλασε¨ στην πορεία. Είναι από την αρχή μελανωμα συχνά μεταμφιεσμένο σαν σπίλος και προοδευτικά στην πορεία αποκαλύπτει στη δερματοσκόπηση τα τυπικά κλινικά χαρακτηριστικά του.
Τι είναι άτυπος η δυσπλαστικός σπίλος;
Ο άτυπος ή δυσπλαστικός σπίλος είναι ένας κλινικός και παθολογοανατομικός όρος για να περιγράψει αυτό τον τύπο ελιάς που έχει ανώμαλο χρώμα, σχήμα ή μέγεθος αλλά κατά τα λοιπά είναι εντελώς αθώος, δηλαδή ΔΕΝ είναι μελάνωμα.
Γιατί νοιαζόμαστε για τις δυσπλαστικές ελιές σώματος εάν αυτές είναι αθώες;
Οι δυσπλαστικές ελιές σώματος είναι εξ’ ορισμού ύποπτες και αντικείμενο παρακολούθησης από το δερματολόγο. Κι αυτό γιατί το μελάνωμα είναι ένας ¨λύκος¨ συχνά μεταμφιεσμένος με την ¨προβιά¨ ενός δυσπλαστικού σπίλου.
Πώς μπορεί να ξεχωρίσει κανείς τη δυσπλαστική ελιά από το μελάνωμα;
Ο διαχωρισμός συχνά είναι δύσκολος μόνο με το μάτι. Συνήθως ο μόνος τρόπος να γίνει αυτό είναι ο ιστολογικός έλεγχος αφού προηγηθεί χειρουργική αφαίρεση της ύποπτης ελιάς. Γι’ αυτό και αν σε έναν ασθενή υπάρχει μόνο μια ύποπτη ελιά καλό είναι αυτή να αφαιρείται. Εάν οι δυσπλαστικές ελιές σώματος είναι πολλές απαιτείται η τακτική παρακολούθηση του ασθενούς με δερματοσκόπηση ώστε να επισημαίνεται αυτή ή αυτές που εμφανίζουν εξέλιξη και αλλαγές και άρα είναι περισσότερο ύποπτη ή ύποπτες για μελανωμα. Εδώ έχει τη θέση της η χαρτογράφηση σπίλων.
Πόσο συχνά πρέπει να ελέγχουμε τις ελιές σώματος;
Η συχνότητα ελέγχου καθορίζεται από το δερματολόγο και εξαρτάται από την ύπαρξη ή μη ύποπτων βλαβών. Συνήθως απαιτείται ένας ετήσιος έλεγχος που να επαναλαμβάνεται περίπου την ίδια εποχή.
Τι είναι η δερματοσκόπηση;
Δερματοσκόπηση είναι η εξέταση του ελέγχου των δερματικών βλαβών υπό πολωμένο και μη πολωμένο φως σε μεγάλη μεγέθυνση με τη βοήθεια ειδικού οργάνου , του δερματοσκοπίου. Δεν είναι υπερβολή να χαρακτηρίζουμε το δερματοσκόπιο ως τα ¨ακουστικά¨ του δερματολόγου. Η δερματοσκόπηση αποτελεί τον καλύτερο και αποτελεσματικότερο τρόπο ελέγχου της εικόνας και των χαρακτηριστικών των ελιών αλλά και άλλων δερματικών σχηματισμών και εξανθημάτων. Ο έλεγχος με τη βοήθεια του δερματοσκοπίου είναι τόσο εύκολος ώστε μια πλήρης εξέταση δέρματος σε όλο το σώμα διαρκεί περίπου 10-15 λεπτά.
Τι είναι η χαρτογραφηση σπιλων;
Η χαρτογραφηση σπιλων είναι μια εξειδικευμένη εξέταση που γίνεται από το δερματολόγο με τη βοήθεια ειδικού μηχανήματος καταγραφής αποθήκευσης και ελέγχου με ειδικό λογισμικό. Η χαρτογράφηση είναι ουσιαστικά η φωτογράφιση κάθε ελιάς του σώματος και η αποτύπωση της θέσης της επακριβώς στο σώμα. Έτσι ο δερματολόγος μπορεί να ελέγξει σε επόμενη εξέταση τυχόν αλλαγές στο χρώμα, σχήμα ή μέγεθος.
Είναι μια ιδιαίτερα απαιτητική, χρονοβόρα (χρειάζεται πάνω από μισή ώρα για να ολοκληρωθεί) και επομένως ακριβή εξέταση που διενεργείται μόνο από κατάλληλα εκπαιδευμένο δερματολόγο. Ο εξετάζων καταγράφει τις ελιές σώματος και συγκρίνει τυχόν αλλαγές στην κλινική τους εικόνα σε σχέση με παλιότερους ελέγχους.
Η εξέταση αυτή έχει απόλυτη ένδειξη σε μόνο μία κατηγορία ασθενών. Σε αυτούς που έχουν πολλές και δυσπλαστικές ελιές σώματος. Μόνο η τακτική παρακολούθηση και καταγραφή θα μας δείξει μέσα σε ένα ¨δάσος¨ ελιών ποιες είναι αυτές που αλλάζουν εικόνα και άρα είναι ύποπτες για μελάνωμα ώστε να αφαιρούνται.
Στη χαρτογραφηση σπιλων ο ασθενής μπορεί να λαμβάνει αντίγραφο των φωτογραφιών της εξέτασης με τα σχόλια του εξετάζοντος ιατρού σε ψηφιακή ή έντυπη μορφή. Διαβάστε περισσότερα για τη χαρτογραφηση σπιλων εδώ.
Είναι φυσικό να βγάζουμε νέες ελιές σώματος ή να αλλάζουν οι ήδη υπάρχουσες;
Όσο μεγαλώνουμε στο σώμα μας εμφανίζονται ολοένα και περισσότεροι σπίλοι. Η εμφάνισή τους είναι αποτέλεσμα τόσο της γενετικής μας προδιάθεσης όσο και της έκθεσης στον ήλιο. Έτσι άλλα άτομα έχουν περισσότερες ελιές σώματος ενώ στο ίδιο άτομο οι ελιές είναι περισσότερες στα πιο ηλιοεκτεθειμένα μέρη. Τα παιδιά όσο μεγαλώνουν εμφανίζουν ελιές οι οποίες μάλιστα εξελίσσονται χωρίς αυτό να σημαίνει κάτι κακό. Επίσης εμφάνιση νέων ελιών ή μεγάλωμά τους μπορεί να συμβεί κατά τη διάρκεια εγκυμοσύνης. Νέοι σπίλοι σταματούν να εμφανίζονται μετά τα σαράντα ενώ σε πιο μεγάλες ηλικίες μπορεί να υποστρέφουν και να εξαφανίζονται.
Γενικός κανόνας είναι ότι εμφάνιση νέων ελιών ή αλλαγές στις ήδη υπάρχουσες μετά την ηλικία των σαράντα πρέπει να παρακολουθείται με δερματοσκόπηση.
Είναι χρήσιμη η χαρτογραφηση σπιλων σε παιδιά;
Όπως είπαμε τα παιδιά όσο μεγαλώνουν εμφανίζουν ελιές σώματος οι οποίες μάλιστα εξελίσσονται χωρίς αυτό να σημαίνει κάτι κακό. Συνεπώς η χαρτογραφηση σπιλων σε αυτές τις ηλικίες είναι περιττή και λανθασμένη διαδικασία δεδομένου μάλιστα ότι το μελάνωμα είναι σπανιότατο στα παιδιά. Μια απλή εξέταση σπίλων με τη βοήθεια του δερματοσκοπίου είναι επαρκέστατη.
Τι είναι οι συγγενείς σπιλοι ή ελιές σώματος;
Είναι σπίλοι που είναι παρόντες κατά τη γέννηση ή εμφανίζονται λίγο μετά από αυτήν. Τους συναντάμε στο 1-2% των νεογνών. Το μέγεθός τους ποικίλει και με βάση αυτό χωρίζονται σε μικρούς, μεσαίους μεγάλους και γιγαντιαίους. Η αντιμετώπισή τους γίνεται με βάση δύο παραμέτρους: η πρώτη είναι η πιθανότητα εμφάνισης μελανώματος και η δεύτερη είναι το αισθητικό αποτέλεσμα. Οι μικροί συγγενείς σπίλοι (διάμετρος <3mm) κατά κανόνα δεν σχετίζονται με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης για μελανωμα ενώ οι μεγάλοι και γιγάντιοι έχουν 6% εμφάνιση μελανώματος επί του σπίλου ή σε άλλη θέση μέχρι την ηλικία των 5 ετών.
Η χειρουργική αφαίρεση των μεγάλων και γιγάντιων σπίλων το συντομότερο δυνατό μειώνει κατά πολύ τον κίνδυνο εμφάνισης για μελανωμα. Ωστόσο δεν τον μηδενίζει καθώς υπάρχει η πιθανότητα εμφάνισης μελανώματος σε άλλη θέση.