Τι είναι η ατοπικη δερματιτιδα; Πού εμφανίζεται;
Η ατοπική δερματίτιδα (Atopic Dermatitis) είναι μια συχνή μορφή εκζέματος και χαρακτηρίζεται από εκτεταμένη ξηροδερμία, φαγούρα και εμφάνιση διάσπαρτου εξανθήματος. Είναι χρόνια δερματίτιδα, δηλαδή απασχολεί με τις εξάρσεις και υφέσεις της για αρκετά χρόνια.
Η ατοπική δερματίτιδα είναι πιο συχνή σε βρέφη και παιδιά, αλλά μπορεί να εμφανιστεί και σε μεγαλύτερες ηλικίες. Πιθανότερο είναι να εμφανιστεί σε παιδιά που ζουν σε αστικά κέντρα και σε ξηρό κλίμα.
Πού οφείλεται η ατοπικη δερματιτιδα;
Από τους πολλούς μηχανισμούς που εμπλέκονται ο κυριότερος φαίνεται να είναι αυτός της διαταραχής του φραγμού του δέρματος. Φανταστείτε την επιδερμίδα σαν ένα τοίχο χτισμένο με τούβλα (τα κερατινοκύτταρα) που συγκρατούνται από λάσπη. Ο “τοίχος” αυτός έτσι εμποδίζει την απώλεια του νερού του σώματος σε ένα ελάχιστο όριο. Επίσης ο τοίχος αυτός εμποδίζει ξένους ερεθιστικούς ή μολυσματικούς παράγοντες να διεισδύουν στον οργανισμό. Στα άτομα με ατοπική δερματίτιδα υπάρχει μια ενδογενής τάση μειωμένης παραγωγής αυτής της “λάσπης’’που αποτελείται από τη φιλαγγρίνη,τα κεραμίδια και τα σφιγγολιπίδια της επιδερμίδας, δηλαδή συνεκτικές ουσίες μεταξύ των κυττάρων. Αποτέλεσμα είναι η αυξημένη διαδερμική απώλεια νερού σε σχέση με το δέρμα ενός υγιούς παιδιού, ως και 8 φορές πάνω από το φυσιολογικό! Έτσι το δέρμα ξηραίνεται πολύ πιο εύκολα. Η ξηροδερμία επιτρέπει πιο εύκολα την είσοδο ερεθιστικών και αλλεργιογόνων ουσιών στον οργανισμό.
Έχω ακούσει ότι επειδή έχω ιστορικό αλλεργικής ρινίτιδας το παιδί μου μπορεί να εμφανίσει ατοπική δερματίτιδα. Ισχύει;
Ναι. Κι αυτό γιατί η ατοπική δερματίτιδα έχει μεγάλη συγγένεια με την αλλεργική ρινίτιδα-επιπεφυκίτιδα και το παιδικό βρογχικό άσθμα. Οι τρεις αυτές μορφές αποτελούν μέρους μιας ιδιότυπης κατάστασης του οργανισμού που ονομάζεται ατοπία . Ατοπία είναι η κληρονομική προδιάθεση για αυξημένη ευαισθησία σε κοινά αλλεργιογόνα, δηλαδή σε παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν αλλεργία. Άτομα με ατοπική προδιάθεση μπορούν να εκδηλώσουν από μία ως και τις τρεις παραπάνω κλινικές μορφές. Η γνώση αυτή έχει σημασία τόσο για το παιδί όσο και για τους γονείς του. Χαρακτηριστικό είναι ότι στα 2/3 των πασχόντων υπάρχει οικογενειακό ιστορικό ατοπίας. Έτσι π.χ. ένας γονιός που βασανίζεται από χρόνια αλλεργική ρινίτιδα μπορεί να κάνει παιδί που να εμφανίσει ατοπική δερματίτιδα.
Πώς εκδηλώνεται όμως η ατοπικη δερματιτιδα; Πώς θα καταλάβω αν το παιδί μου έχει έξαρση;
Κατ’ αρχήν το δέρμα είναι ξηρό, αφυδατωμένο, τραχύ στην υφή (ξηροδερμία). Ο γονιός μπορεί να το διαπιστώσει με ένα απαλό χάιδεμα στο σώμα του παιδιού. Όταν υπάρχει επεισόδιο έξαρσης μπορεί να εμφανιστεί φαγούρα συνοδευόμενη από εξάνθημα. Έτσι βλέπουμε το παιδί μας να ξύνεται, να παραπονιέται για φαγούρα, να εμφανίζει ανήσυχο ύπνο και ανεξήγητο αρχικά εκνευρισμό.
Η μορφή του εξανθήματος ποικίλει από απλό ερύθημα ως ρωγμές, φυσαλίδες και εφελκίδες(κακάδια) συχνά επιμολυσμένες από μικρόβια. Η εικόνα μπορεί να διαφέρει ανάλογα με την ηλικία. Έτσι στη βρεφική ηλικία μπορεί να εκδηλώνεται με τη μορφή εκζέματος του προσώπου με επέκταση στο σώμα ενώ στην παιδική ηλικία και την εφηβεία προσβάλει περισσότερο τις καμπτικές επιφάνειες του σώματος.
Υπάρχει ειδική εξέταση που χρειάζεται να γίνει για να διαγνωστεί ατοπική δερματίτιδα (π.χ. βιοψία δέρματος);
Ειδικές εξετάσεις συνήθως δεν είναι απαραίτητες για να τεθεί η διάγνωση, που στηρίζεται στα συμπτώματα. Έχει μεγάλη σημασία για το δερματολόγο τόσο η κλινική εξέταση του παιδιού όσο και η λήψη ενός καλού ιατρικού ιστορικού του παιδιού σχετικά με τον τύπο και τη διάρκεια των συμπτωμάτων, την εποχικότητα, το οικογενειακό ιστορικό, τη συνύπαρξη άσθματος ή ρινίτιδας, πιθανές ενοχλήσεις στον ύπνο, τροφικές αλλεργίες, προηγούμενες θεραπείες για το ίδιο πρόβλημα. Επίσης πρέπει να αποκλειστεί η ύπαρξη άλλης δερματικής νόσου που να μοιάζει με την ατοπική δερματίτιδα κι αυτό δεν είναι πάντα εύκολο.
Πως αντιμετωπίζεται η ατοπικη δερματιτιδα;
Η ατοπική δερματίτιδα απαιτεί την καλή συνεργασία παιδιού, γονέων και δερματολόγου. Στην ουσία τίποτα δεν αποδίδει καλύτερα από την εκπαίδευση από το δερματολόγο των γονιών στην περιποίηση και παρακολούθηση του δέρματος του παιδιού τους. Συχνά οι γονείς μαθαίνουν τόσο καλά πώς να χειρίζονται τις “ιδιοτροπίες” του δέρματος του μικρού ασθενή που γίνονται οι καλύτεροι γιατροί στο πρόβλημά του! Ταυτόχρονα το ίδιο το παιδί όσο μεγαλώνει μαθαίνει να ζει με την ξηροδερμία, να συνεργάζεται, να αποφεύγει ερεθιστικούς παράγοντες και να περιποιείται το δέρμα του.
Πάντα το θεραπευτικό πλάνο εξατομικεύεται από το δερματολόγο. Κάθε δερματίτιδα και κάθε ασθενής είναι ξεχωριστές περιπτώσεις. Η θεραπεία εξαρτάται από την ηλικία, τα συμπτώματα και την γενική κατάσταση του παιδιού.
Οι γονείς θα πρέπει να ακολουθούν προσεκτικά τις οδηγίες, αλλά και να προσπαθήσουν να παρατηρούν τι βοηθάει ή δεν βοηθάει από αυτές. Επομένως το θεραπευτικό πλάνο μπορεί να προσαρμοστεί με τη βοήθεια των γονιών.
Ο γιατρός βοηθάει στους εξής τομείς:
1) στην υιοθέτηση μιας καλή ρουτίνας φροντίδας του δέρματος
2) στην αποφυγή πραγμάτων που μπορούν προκαλέσουν εξάρσεις
3) στην αντιμετώπιση των εξάρσεων , όταν συμβαίνουν.
Οι θεραπευτικοί στόχοι είναι η επούλωση του δέρματος και η πρόληψη των εξάρσεων, μέχρι την οριστική ύφεση της νόσου.
Πώς βοηθούν οι ενυδατικές κρέμες;
Οι ειδικές μαλακτικές και ενυδατικές κρέμες και σαμπουάν για την ενυδάτωση και περιποίηση του δέρματος. Αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της θεραπείας. Βοηθούν τόσο στην αντιμετώπιση της έξαρσης όσο και σαν θεραπεία συντήρησης.
Στην ουσία ο ρόλος τους είναι να ενυδατώνουν, να καταπραΰνουν, και να προστατεύουν το δέρμα δημιουργώντας έναν φράκτη προστασίας από εξωτερικούς ερεθιστικούς παράγοντες.
Η μακροχρόνια χρήση τους είναι ασφαλής για την υγεία του παιδιού.
Μοναδικό τους μειονέκτημα το αυξημένο κόστος τους σε σχέση με απλές ενυδατικές κρέμες.
Πόσο ασφαλής είναι η εφαρμογή τοπικού κορτικοειδούς στο παιδί μου;
Οι τοπικές κορτικοστεροειδείς κρέμες είναι απαραίτητες για την αντιμετώπιση των εξάρσεων. Η χρήση τους πάντα πρέπει να γίνεται με βάση τις οδηγίες του δερματολόγου. Η μακροχρόνια χωρίς διακοπή εφαρμογή τους μπορεί να εγκυμονεί κινδύνους και πρέπει να αποφεύγεται. Πάντως τα καθορισμένα από δερματολόγο σχήματα διάρκειας λίγων ημερών ή εβδομάδων είναι κατά κανόνα ασφαλή.
Τι πρέπει να αποφεύγει κάποιος που πάσχει από ατοπικη δερματιτιδα;
Έξαρση μπορεί να προκαλέσουν οι εξής ερεθιστικοί παράγοντες:
- Σκόνη του σπιτιού
- Επαφή με μάλλινα ή συνθετικά ρούχα
- Σαπούνια και προϊόντα καθαρισμού με αρώματα και χρώματα
- Συνθετικά απορρυπαντικά και μαλακτικά ρούχων
- Αρώματα και καλλυντικά
- Ουσίες όπως το χλώριο, ορυκτέλαια ή διαλύτες
- Καπνός των τσιγάρων.
Έξαρση μπορεί να προκληθεί και από αλλεργιογόνα που προέρχονται από τρόφιμα, φυτά, ζώα, ή τον αέρα. Κοινά αλλεργιογόνα είναι:
- Αυγά, φιστίκια, γάλα, ψάρια, προϊόντα σόγιας και σιτάρι
- Ακάρεα σκόνης
- Μούχλα
- Γύρη
- Τρίχωμα σκύλου ή γάτας (ο σκύλος γενικά θεωρείται φιλικότερο προς το ατοπικό δέρμα κατοικίδιο)
Άλλοι παράγοντες που μπορούν πυροδοτήσουν μια έξαρση είναι:
- Άγχος
- Λοιμώξεις του δέρματος
- Κρύο και ξηρό κλίμα
- Χρήση σφουγγαριού στο μπάνιο
Τι πρέπει να προσέχω στα ρούχα του παιδιού;
Το δέρμα του παιδιού πρέπει να έρχεται απαραίτητα σε επαφή μόνο με βαμβακερό ύφασμα . Απαγορεύονται τα μάλλινα ή συνθετικά ρούχα.
Τα ρούχα πρέπει να πλένονται με ειδικά απορρυπαντικά και χωρίς μαλακτικό. Τα συνήθη βαριά επιδεινώνουν την ξηροδερμία.
Τα παπούτσια πρέπει πάντα να έχουν εσωτερική δερμάτινη ή βαμβακερή επένδυση.
Μέχρι πότε το παιδί μου θα πάσχει από ατοπικη δερματιτιδα;
Συνήθως η ατοπική δερματίτιδα βελτιώνεται ή και φεύγει προοδευτικά όσο μεγαλώνει το παιδί. Στο 50% των πασχόντων περνάει ως το 8ο έτος και στο 90% ως την εφηβεία. Υπάρχει ωστόσο πιθανότητα να παραμείνει μια ήπια ξηροδερμία χωρίς βέβαια μεγάλες εξάρσεις για πολλά χρόνια μετά . Μερικές φορές η ατοπική δερματίτιδα μπορεί να συνιστά πρόβλημα και στην ενήλικο ζωή.