Τι είναι η ατοπικη δερματιτιδα; Πού εμφανίζεται;

Η ατοπική δερματίτιδα (Atopic Dermatitis) είναι μια συχνή μορφή εκζέματος και χαρακτηρίζεται από εκτεταμένη ξηροδερμία, φαγούρα και εμφάνιση διάσπαρτου εξανθήματος. Είναι χρόνια δερματίτιδα, δηλαδή απασχολεί με τις εξάρσεις και υφέσεις της για αρκετά χρόνια.

Η ατοπική δερματίτιδα είναι πιο συχνή σε βρέφη και παιδιά, αλλά μπορεί να εμφανιστεί και σε μεγαλύτερες ηλικίες. Πιθανότερο είναι να εμφανιστεί σε παιδιά που ζουν σε αστικά κέντρα και σε ξηρό κλίμα.

Πού οφείλεται η ατοπικη δερματιτιδα;

Από τους πολλούς μηχανισμούς που έχουν εμπλοκή ο κυριότερος είναι αυτός της διαταραχής του φραγμού  του δέρματος. Φανταστείτε την επιδερμίδα σαν ένα τοίχο με τούβλα (τα κερατινοκύτταρα) που τα συγκρατεί η λάσπη. Ο “τοίχος” αυτός έτσι εμποδίζει την απώλεια του νερού του σώματος σε ένα ελάχιστο όριο. Επίσης ο τοίχος αυτός εμποδίζει ξένους ερεθιστικούς ή μολυσματικούς παράγοντες να διεισδύουν στον οργανισμό. Στα άτομα με ατοπική δερματίτιδα υπάρχει μια ενδογενής τάση μειωμένης παραγωγής αυτής της  “λάσπης’’που έχει σύνθεση από συστατικά όπως η φιλαγγρίνη,τα κεραμίδια και τα σφιγγολιπίδια της επιδερμίδας, δηλαδή συνεκτικές ουσίες μεταξύ των κυττάρων. Αποτέλεσμα είναι η αυξημένη διαδερμική απώλεια νερού σε σχέση με το δέρμα ενός υγιούς παιδιού, ως και 8 φορές πάνω από το φυσιολογικό! Έτσι βλέπουμε ξηροδερμία  πολύ πιο εύκολα. Η ξηροδερμία  επιτρέπει πιο εύκολα την είσοδο ερεθιστικών και αλλεργιογόνων ουσιών στον οργανισμό.

Έχω ακούσει ότι επειδή έχω ιστορικό αλλεργικής ρινίτιδας το παιδί μου μπορεί να εμφανίσει ατοπική δερματίτιδα. Ισχύει;

Ναι. Κι αυτό γιατί η ατοπική δερματίτιδα έχει μεγάλη συγγένεια με την αλλεργική ρινίτιδα-επιπεφυκίτιδα  και το παιδικό βρογχικό άσθμα.  Οι τρεις αυτές μορφές αποτελούν μέρους μιας ιδιότυπης κατάστασης του οργανισμού που ονομάζουμε ατοπία . Ατοπία είναι η κληρονομική προδιάθεση για αυξημένη ευαισθησία σε κοινά αλλεργιογόνα, δηλαδή σε παράγοντες που έχουν την τάση να προκαλούν αλλεργία. Άτομα με ατοπική προδιάθεση συνήθως εκδηλώνουν από μία ως και τις τρεις παραπάνω κλινικές μορφές. Η γνώση αυτή έχει σημασία τόσο για το παιδί όσο και για τους γονείς του. Χαρακτηριστικό είναι ότι στα 2/3 των πασχόντων υπάρχει οικογενειακό ιστορικό ατοπίας. Έτσι π.χ. ένας γονιός που έχει χρόνια αλλεργική ρινίτιδα έχει πιθανότητα να κάνει παιδί με ατοπική δερματίτιδα.

Πώς εκδηλώνεται όμως η νοσος; Πώς θα καταλάβω αν το παιδί μου έχει έξαρση;

Κατ’ αρχήν το δέρμα είναι ξηρό, αφυδατωμένο, τραχύ στην υφή (ξηροδερμία). Ο γονιός μπορεί να το διαπιστώσει με ένα απαλό χάιδεμα στο σώμα του παιδιού. Όταν υπάρχει επεισόδιο έξαρσης μπορεί να εμφανιστεί φαγούρα συνοδευόμενη από εξάνθημα. Έτσι βλέπουμε το παιδί μας να ξύνεται, να παραπονιέται για φαγούρα, να εμφανίζει ανήσυχο ύπνο και ανεξήγητο αρχικά εκνευρισμό.

Η μορφή του εξανθήματος ποικίλει από απλό ερύθημα ως ρωγμές,  φυσαλίδες και εφελκίδες (κακάδια) συχνά επιμολυσμένες από μικρόβια.  Η εικόνα μπορεί να  διαφέρει ανάλογα με την ηλικία. Έτσι στη βρεφική ηλικία έχουμε εκδήλωση με τη μορφή εκζέματος του προσώπου με επέκταση στο σώμα ενώ στην παιδική ηλικία  και την εφηβεία προσβάλει περισσότερο τις καμπτικές επιφάνειες του σώματος.

Υπάρχει ειδική εξέταση που χρειάζεται να γίνει για να διαγνωστεί ατοπική δερματίτιδα (π.χ. βιοψία δέρματος);

Ειδικές εξετάσεις συνήθως δεν είναι απαραίτητες για να τεθεί η διάγνωση, που  στηρίζεται στα συμπτώματα. Αντιθέτως έχει μεγάλη σημασία για το δερματολόγο τόσο η κλινική εξέταση του παιδιού όσο και η λήψη ενός καλού ιατρικού ιστορικού του παιδιού σχετικά με τον τύπο και τη διάρκεια των συμπτωμάτων, την εποχικότητα, το οικογενειακό ιστορικό, τη συνύπαρξη άσθματος ή ρινίτιδας, πιθανές ενοχλήσεις στον ύπνο, τροφικές αλλεργίες, προηγούμενες θεραπείες για το ίδιο πρόβλημα. Επίσης πρέπει να αποκλειστεί η ύπαρξη άλλης δερματικής νόσου που να μοιάζει με την ατοπική δερματίτιδα κι αυτό δεν είναι πάντα εύκολο. Ίσως σε αυτή την περίπτωση ο δερματολόγος να πάρει μια διαγνωστική βιοψία.

Πως αντιμετωπίζουμε την ατοπικη δερματιτιδα;

Η ατοπική δερματίτιδα θέλει την καλή συνεργασία παιδιού, γονέων και δερματολόγου. Στην ουσία τίποτα δεν αποδίδει καλύτερα από την εκπαίδευση από το δερματολόγο των γονιών στην περιποίηση  και παρακολούθηση του δέρματος του παιδιού τους. Συχνά οι γονείς μαθαίνουν τόσο καλά πώς να χειρίζονται τις “ιδιοτροπίες” του δέρματος του μικρού ασθενή που γίνονται οι καλύτεροι γιατροί στο πρόβλημά του! Ταυτόχρονα το ίδιο το παιδί όσο μεγαλώνει μαθαίνει να ζει με την ξηροδερμία, να συνεργάζεται, να αποφεύγει ερεθιστικούς παράγοντες και να περιποιείται το δέρμα του.

Πάντα το θεραπευτικό πλάνο το εξατομικεύει ο δερματολόγος. Κι αυτό γιατί κάθε δερματίτιδα και κάθε ασθενής είναι ξεχωριστές περιπτώσεις. Ειδικότερα η θεραπεία εξαρτάται από την ηλικία, τα συμπτώματα και την γενική κατάσταση του παιδιού.

Οι γονείς θα πρέπει να ακολουθούν προσεκτικά τις οδηγίες, αλλά και να προσπαθήσουν να παρατηρούν τι βοηθάει  ή δεν βοηθάει από αυτές. Επομένως το θεραπευτικό πλάνο μπορεί να προσαρμοστεί με τη βοήθεια των γονιών. Ιδιαίτερη είναι η προσοχή που δίνουμε στο βρεφικό δέρμα.

Ο γιατρός βοηθάει  στους εξής τομείς:

1) στην υιοθέτηση μιας καλή ρουτίνας φροντίδας του δέρματος
2) στην αποφυγή πραγμάτων  που προκαλούν εξάρσεις
3) στην αντιμετώπιση των εξάρσεων , όταν συμβαίνουν.

Οι  θεραπευτικοί στόχοι είναι η επούλωση του δέρματος και η πρόληψη των εξάρσεων, μέχρι την οριστική ύφεση της νόσου.

Πώς χρησιμοποιουμε τισ ενυδατικές κρέμες;

Οι ειδικές μαλακτικές και ενυδατικές κρέμες και σαμπουάν για την ενυδάτωση και περιποίηση του δέρματος. Αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της θεραπείας. Δίνουν λύση τόσο στην αντιμετώπιση της έξαρσης όσο και σαν θεραπεία συντήρησης.

Στην ουσία ο ρόλος τους είναι να ενυδατώνουν, να καταπραΰνουν, και να προστατεύουν το δέρμα δημιουργώντας έναν φράκτη προστασίας από εξωτερικούς ερεθιστικούς παράγοντες.

Η μακροχρόνια χρήση τους είναι ασφαλής για την υγεία του παιδιού.

Μοναδικό τους μειονέκτημα το αυξημένο κόστος τους σε σχέση με απλές ενυδατικές κρέμες.

Πόσο ασφαλής είναι η εφαρμογή τοπικού  κορτικοειδούς στο παιδί μου;

Οι τοπικές κορτικοστεροειδείς κρέμες είναι απαραίτητες για την αντιμετώπιση των εξάρσεων. Ωστόσο οι γονείς ή οι ίδιοι οι ασθενείς πρέπει πάντα να τις χρησιμοποιούν με βάση τις οδηγίες του δερματολόγου. Πρέπει να αποφεύγουμε τη μακροχρόνια χωρίς διακοπή εφαρμογή τους καθώς αυτή ίσως δημιουργήσει προβλήματα. Πάντως τα καθορισμένα από δερματολόγο σχήματα διάρκειας λίγων ημερών ή εβδομάδων είναι κατά κανόνα ασφαλή.

Τι πρέπει να αποφεύγει κάποιος που πάσχει από ατοπικη δερματιτιδα;

Έξαρση συνήθως προκαλούν οι εξής ερεθιστικοί παράγοντες:

• Σκόνη του σπιτιού
• Επαφή με μάλλινα ή συνθετικά ρούχα
• Σαπούνια και προϊόντα καθαρισμού με αρώματα και χρώματα
• Συνθετικά απορρυπαντικά και μαλακτικά ρούχων
• Αρώματα και καλλυντικά
• Ουσίες όπως το χλώριο, ορυκτέλαια  ή διαλύτες
• Καπνός των τσιγάρων.

Έξαρση συνήθως προκαλεί κι έκθεση σε αλλεργιογόνα από τρόφιμα, φυτά, ζώα, ή τον αέρα. Κοινά αλλεργιογόνα είναι:

• Αυγά, φιστίκια, γάλα, ψάρια, προϊόντα σόγιας και σιτάρι
• Ακάρεα σκόνης
• Μούχλα
• Γύρη
• Τρίχωμα σκύλου ή γάτας (ο σκύλος είναι φιλικότερο προς το ατοπικό δέρμα κατοικίδιο)

Άλλοι παράγοντες που προκαλούν μια έξαρση είναι:

• Άγχος
• Λοιμώξεις του δέρματος
• Κρύο και ξηρό κλίμα
• Χρήση σφουγγαριού στο μπάνιο

Τι πρέπει να προσέχω στα ρούχα του παιδιού;

Το δέρμα του παιδιού θέλουμε να είναι σε επαφή μόνο με βαμβακερό ύφασμα . Απαγορεύουμε τη χρήση μάλλινων ή συνθετικών ρούχων κατάσαρκα στο δέρμα.

Πλένουμε τα ρούχα μόνο με ειδικά απορρυπαντικά και μαλακτικό. Τα συνήθη βαριά επιδεινώνουν την ξηροδερμία.

Τα παπούτσια πρέπει πάντα να έχουν εσωτερική δερμάτινη ή βαμβακερή επένδυση.

Μέχρι πότε το παιδί μου θα πάσχει από ατοπικη δερματιτιδα;

Συνήθως βλέπουμε βελτίωση της ατοπικής δερματίτιδας ή και ύφεση προοδευτικά όσο μεγαλώνει το παιδί. Στο 50% των πασχόντων  περνάει  ως το 8ο έτος και στο 90% ως την εφηβεία. Υπάρχει ωστόσο πιθανότητα να παραμείνει μια ήπια ξηροδερμία χωρίς βέβαια μεγάλες εξάρσεις για πολλά χρόνια μετά . Μερικές φορές η ατοπική δερματίτιδα μπορεί να συνιστά πρόβλημα και στην ενήλικο ζωή.

Τι νεότερο υπάρχει τη θεραπεία της ατοπικής δερματίτιδας;

Στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων η ατοπική δερματίτιδα μπαίνει σε ύφεση χάρη στην θεραπευτική τριάδα τοπικά κορτικοειδή ή αναστολείς καλσινευρίνης-ενυδάτωση δέρματος-αντισταμινικά. Υπάρχουν όμως και οι περιπτώσεις που η ατοπική δερματίτιδα είναι ιδιαίτερα ανθεκτική στη θεραπεία. Μέχρι πρόσφατα είχαμε στη διαθεσή μας τις κλασικές συστηματικές θεραπείες (κυκλοσπορίνη, φωτοθεραπεία) που ωστόσο έχουν αυξημένες παρενέργειες ή δεν είναι εύκολα προσβάσιμες σε όλους. Επίσης τα αποτελέσματα δεν μας έδιναν ικανοποίηση. Χάρη στην ιατρική έρευνα όμως πλέον μιλάμε για την αρχή μιας επανάστασης στην ανακούφιση αυτών των ταλαιπωρημένων περιστατικών. Τα νέα όπλα μας ονομάζονται βιολογικοί παράγοντες και είναι συστηματικές θεραπείες που στοχεύουν στο “χειρουργικό” μπλοκάρισμα του μηχανισμού δημιουργίας φλεγμονής στο δέρμα. Τα ως τώρα αποτελέσματα είναι θεαματικά κι άκρως ελπιδοφόρα για ασθενείς με ατοπική δερματίτιδα τόσο σε παιδική ηλικία όσο και κατα την ενήλικο ζωή.